Bingür SÖNMEZ
Almanya’nın Türkiye’den özür dilemesi gerekir; “Son olarak benim görüşüme göre o zamanki Almanya’nın müttefiki Türkiye’ye karşı hatalı davranmış olduğunu da belirtmek istiyorum. Bu ülkenin harbe zorla sokuluşu, hükümetin kandırılışı, birçok şeyden haberi olmayan saf insanların acımasız emirlerle ölüme gönderilişi, askerlere saygısızca ve tepeden davranılış şekil ve tarzı utanç vericidir. Kulağa garip gelebilir ama Alman İmparatorluğu’nun sebep olduğu acılar nedeniyle Almanya’nın Türkiye’den özür dilemesinin yerinde olacağına inanıyorum.”
WOLF Klaus, Gelibolu 1915-Birinci Dünya Harbi’nde Alman-Türk Askeri İttifakı.Çev: Eşref Bengi Özbilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014
Almanların çok zayiat vermelerine gelince: “Büsbütün gayr-ı varid ve gayr-ı makuldür. Zira mütearrızin her halde müdafaanın birkaç misli zayiat verir. Almanlardan bir nefer safdan hariç kalmışsa müttefikinden behemehal 5 nefer çıkmış demektir.”
GEORGE David Lloyd, İngiltere Başvekili, Vaziyet-i Harbiye’ye Dair Avam KamarasındaSöylediği Sözler; 18 Ağustos 1333 Cuma Numara: 85
“İzah buyurduğunuz manevra nazari olarak gayet mükemmel bir manevradır. Lakin af buyurunuz, bedeniz böyle bir ihatanın (çevirmenin) muvaffak olması için 9’uncu ve 10’uncu Kolorduların da, ellerinizin haritada hareket ettiği gibi, seri ve emniyetle harekete muktedir olmaları şart-ı azamdır (büyük şart) itikadındayım.”
Ahmet Fevzi Paşa, 9. Kolordu Komutanı.(Savaş başlamadan,3. Ordu Komutanı Hasanİzzet Paşa ile plan üzerinde konuşması)BİRİNCİ Ali, Tarih Yolunda Tanıdıklarım, Hitabevi Yayınları, Ankara 2016
Oltu’nun Terpenek (Sağbaş) köyünden İsmail Çoşkun; “Çık bu Soğanlı Dağı’na, de ki: Ey bu dağın toprağı, ne kadar insan kanıyla yoğruldun? Dağlar şehitten görülmez olmuştu. Dikenli Tabya, Eski Sarıkamış üstü, Bardız yolunda yaz açılınca tomar tomar şehit gömülmüştü.”
SOLMAZ Gürsoy, Çayeli’nden Sarıkamış’a Şehit Yakınlarından Anılar.Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2014
